اوزاق اوتمیش‌لردن بیری اولاددن اولادگه بی‌بها معنوی میراث اوله‌راق اوتیب کیله‌دیگن تورلی اویین‌لر، عرف- عادت‌لر، عنعنه‌لر و قوشیق‌لر جنگ جدل‌لر عاقبتی‌ده اونوتیله باشله‌دی. اوروش سایه سالگن مملکتیمیزده ایندی باله‌لر ایمین- ایرکین کوچه‌لر و سیل‌گاه‌لرگه چیقیب اوزلری‌گه خاص اویین‌لرنی اجرا ایته آلمه‌ی اوز قوشیق‌لری‌نی کویله آلمه‌یدی‌لر. توی تماشالر هم قیشلاق‌لرده جوده ساده و چیگره‌لنگن بیر وضعیت‌ده اوتکزیله‌دی.
برقرار ییل‌لرده جوده کوترینکی روح‌ده اوتکزیلگن رمضان و قربان بیره‌م‌لری همده نوروز آلدینگی‌دیک نشانلنمه‌یدی. بولرنینگ همه‌سی‌گه اوروش و نا تینچلیک‌لر اساسی عامل حسابلنه‌دی. بو اورینده افغانستان شمال ولایت‌لریده اتنیک اوزبیک‌لر آره‌سیده قدیم قدیم‌دن موجود بولگن بیر عنعنه اوستی‌ده توخته‌له‌میز. او هم بولسه مبارک رمضان آیی کیچه‌لریده اوزبیک باله‌لر اجرا ایته‌دیگن «رمضان قوشیغی» دیر.
معلوم‌که مبارک رمضان آیی کیلیشی بیلن کیچ‌قورون‌لری (افطاردن سونگ) قیشلاق‌لرده اوزبیک باله‌لر توپله‌نیب هر بیر اوی‌نینگ دروازه‌سی یانی‌گه باریب اوشبو قوشیغ‌نی اجرا ایتردی‌لر. قوشیق در واقع یخشی آوازی بولگن بیر باله تامانیدن بلند آوازده اوقیب ایشیتیریلردی. اوی‌نینگ ایگه‌لری قوشیق ایتیله‌دیگن وقتی دروازه یانی‌گه کیلیب مذکور قوشیق‌نی تینگلردی‌لر. قوشیق اجرا ایتگن‌لرنی تورلی طعام‌لر، پول و یا باشقه ساوغه‌لر بیلن اعزازلردی‌لر. بو ییرده «رمضان قوشیغی»نینگ بیر نیچه بندینی کیلتیره‌میز:
«روزه‌نی توتیب کیلدیم ایشییزگه،
خداییم اوغیل بیرسین بیشییزگه.
روزه‌گه قوی سوییب سیز گوشی (گوشتی) قَنی؟
گوشی‌نی ییبه‌کن سیز توشی قـَنی؟
مکه‌گه بار بیر یغاچ باشی قرا،
خداییم اوغیل بیرسین قاشی قرا.
اویی‌نی آرقه‌سی‌گه تای دی (نینگ) ایزی،
مَشَتّی رومال تیکر بای‌نی قیزی.
مشتی رومال بیرینگ بیلیمیزگه،
القه‌ی، القه‌ی کیته‌یلی یولیمیزگه.
بای اَیته‌دی قوتن‌دن قوی بیره‌من،
بای بیچّه اَیته‌دی بوغچه‌دن تون بیره‌من.
رمضان اصلی خدانی بویروغی،
جنت‌دن چیققن قوزینی قویروغی.
افسوس که نا تینچلیک‌لر سبب سونگی ییل‌لرده رمضان آی‌لریده اوزبیک باله‌لر اوز قیشلاق‌لریده اوز اوی‌لریدن تشقریگه چیقیب «رمضان قوشیغی»نی اجرا ایتیش‌لیک‌که جرئت ایتمه‌یپتی‌لر. در حقیقت بو مساله «رمضان قوشیغی»نی اجرا ایتیش عنعنه‌سی‌نی اهالی اینیقسه ایندی صحنه‌گه کیله‌دیگن باله‌لر تامانیدن اونوتیلیشی‌گه آلیب کیلماقده. شونینگ‌دیک باشقه فلکلور قوشیق‌لر کبی ذهن‌لرده و ایس‌لرده سقلنیب کیلینگن «رمضان قوشیغی»نی هم خاطره‌لردن چیقیب کیتیشی طبیعی بیر حال.
توی‌لرنی اطراف قیشلاق‌لرده اوته ساده و بی‌جیریم اوتکزیله‌یاتگنی‌گه هم فقط اوروش‌لر و ناتینچ وضعیت سبب بولماقده. آلدین‌لری افغانستان اوزبیک‌لری اوز توی‌لرینی قیشلاق‌لرده طنطنه‌لی روش‌ده اوتکزردی‌لر. یاش قیزلر دپ- دایره چه‌لیب اوزلری‌گه خاص قوشیق‌لر و «نای- نای»لر اجرا ایتردی‌لر. کیکسه عیال‌لر «اهمبو» و «سلام سلام» ایتمه‌گن‌لریده توی، توی بولمَسدی. افسوس‌که بونده‌ی تویانه دستورلر استه- سیکین یوقالیب بارماقده. مادامی‌که وضعیت شونده‌ی دوام ایتر ایکن ینگی اولاد اوزلری‌نینگ ملی- مدنی میراث‌لریدن بوتونله‌ی بیگانه بوله‌دی‌لر. در حقیقت شونده‌ی بیر وضعیت جماعه‌میزده حاکم بولماقده.
دیمک، اوروش‌لر توخته‌تیلیب حقیقی برقرارلیک اورنه‌تیلمه‌گن تقدیرده فرهنگیمیز ینه جدی کتّه یوقاتیش‌لرگه رو په‌ره بوله‌دی. چونکه زمان اوتیشی بیلن بای فلکلور خزینه‌سی‌نی اوز ذهن‌لریده سقله‌گن کیکسه هنرمند‌لر دنیادن اوتیب کیته‌بیره‌دی‌لر و بار معنوی خزینه‌لرنی اوزلری بیلن آلیب کیته‌دی‌لر. در واقع اوشبو مساله بیزنینگ مدنی حیاتیمیز یوزله‌نیب تورگن فاجعه حسابلنه‌دی. مملکت‌ده دوام ایته‌دیگن اوروش‌لرنینگ قچان پایان تاپیشی نامعلوم‌لیگی‌نی نظرده توتگن حالده، افغانستان خلقی جمله‌دن اتنیک اوزبیک‌لرنی معنوی قشاق‌لیک تهدید ایتماقده. چونکه بیر تاماندن بیز بار بای مدنی- معنوی میراث‌لریمیزنی قول‌دن بیرماقده‌میز، باشقه تاماندن اوروش‌لر طفیلی ینگی فرهنگ یره‌تیش اوچون هم دییرلی ایش- فعالیت و یوتوق‌لر اورته‌ده یوق.
افغانستان اوزبیک‌لری فلکلوری‌نی کیله‌جک اولادلرگه اوتکزیش و کوز قره‌چیغی‌دیک اسره‌ب اویلَش اوچون تیگیشلی دولت اداره‌لری همده مسوولیت حس ایتگن مدنی تشکیلات‌لرنی وقت‌نی بای بیرمَس‌دن قوشیق‌لر، آهنگ‌لر، اویین‌لر و تورلی عنعنه‌لرنی یازیب آلیب بیر نیچه ییرده سقلَب آلیش‌لری‌گه جدی احتیاج سیزیله‌دی. اوشبو مسوولیت‌نی پول‌سیز هم عمل‌گه آشیریب بولمه‌یدی. بو آره‌ده بای- بدولت انسان‌لریمیزنی بونده‌ی بیر مهم وظیفه‌نی عمل‌گه آشیریش اوچون اوز امکان‌لرینی ایه‌مَس‌لیک‌لری لازم.
محمد عالم کوهکن
منبع: بولوت
:: اۉخشش موضوعلر:
تاریخ ,
ادبیات ,
تیل-لغت ,
خلق آغزه کی ایجادی ,
فرهنگ ,
,
:: اوشبو مطلبنی کۉریش : 115
|
بها قوییش : 0
|
بها قویگن کیشیلر سانی : 0
|
برچه بهالر : 0
);
background-repeat:no-repeat; background-position: center top">
بیزگه قوشیلینگ
قوشیلیش
مطلبلر ستاتیکی
تشریف بویورگنلر ستاتیکی
